اکوتوریسم سبزوار بزرگ | 4- نقش کوهستان در توسعه طبیعت گردی سبزوار بزرگ

سبزوار بزرگ شامل: شهرستانهای (سبزوار - جغتای - جوین - خوشاب - داورزن و ششتمد) مرجع گردشگری سبزوار

نقش کوهستان در توسعه طبیعت گردی سبزوار بزرگ ( سید یوسف آزاد )

اکوتوریسم سبزوار بزرگ

نقش کوهستان

در توسعه طبیعت گردی سبزوار بزرگ

موقعیت استقرار کوهها در سبزوار بزرگ

تنوع شرایط فیزیکی، زیستی، اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کوهستان آن را به ذخیره گاه و محلی برای حفاظت، مشاهده و بررسی علمی و تفریحی تبدیل کرده است. به همین دلیل کشورهای پیشرفته، تمام مراکز علمی، مشاهداتی و تفریحی خود را در ارتفاعات ساخته اند.

محل استقرار و ارتفاع کوههای مهم در سبزوار بزرگ

امروزه اغلب کانونهای تفرجگاهی در مناطق کوهستانی مستقر شده اند زیرا اکوسیستمهای کوهستانی تفاوتهای اکولوژیکی را در جهت عمودی و در سطح محلی به وضوح نشان می دهند.

کوهستانها به دلیل جزیره ای بودن و دشواری دسترسی، از نظر ذخایر ژنتیکی بسیار غنی هستند و به جزیره تنوع زیستی معروف شده اند .

گروهی از کوهنوردان سبزوار بزرگ با چشم اندازی ازکوه سفید مهر

عکس هوایی از کوه سفید مهر به ارتفاع ۲۳۱۵ متر

گروهی از کوهنوردان سبزواری در سال ۱۳۶۵

نقاط کوهستانی از جمله اماکن طبیعی هستند که گردشگران زیادی را به سوی خود جلب می کنند. فعالیت های کوهنوردی، کوه پیمایی، صخره نوردی و غارنوردی در چند سال اخیر مورد توجه اقشار مختلف مردم در سطح سبزوار بزرگ قرارگرفته است.

به خصوص کوه پیمایی که نیاز به تخصص و آموزش خاصی ندارد و مسیرهای کوه پیمایی غالبا برای استفاده همگانی از قبل آماده شده و موانع موجود بر طرف شده است.

نقش توپوگرافی در پیشبرد اهداف اکوتوریستی

موقعیت قرار گیری و جهت ارتفاعات در ذخیره سازی برف و ذوب تدریجی آن و ایجاد منابع آب کافی به منظور توسعه فعالیتهای گردشگری اهمیت زیادی دارد. معرفی و شناسایی نقاط منحصر به فرد از طریق نقشه های توپوگرافی به گردشگران کمک می کند تا عوارض مورد علاقة خود را شناسایی کرده و مناسب ترین مسیر امن جهت دستیابی به نواحی مورد نظر را انتخاب نمایند.

یکی از دره های منطقه بفره با قابلیت های اکوتوریستی

با مطالعة نقشه های توپوگرافی، نقاطی مانند قله های بلند، دامنه های ممتد با شیب تند، دیواره ها، دره های عمیق، میزان تراکم شبکه هیدروگرافی و مسیر رودها و... . به خوبی قابل تشخیص می باشد.

جهت ارتفاعات و درصد شیب آنها در شناسایی مناطق بهمن خیز و حرکات دامنه ای ناشی از بارندگیهای متناوب کمک زیادی می کند.

با مطالعات توپوگرافی دیواره های مناسب با میزان شیب مورد نظر برای ابزارگذاری صخره نوردان و همچنین شناسایی مکانهای کم خطر جهت احداث اقامتگاههای گردشگری امکان پذیر می گردد.

در این میان دامنه های آفتابگیر در مکان یابی و تعیین محل احداث فضاهای اقامتی مورد نیاز بخش اکوتوریسم در کوهستان اهمیت زیادی دارد.

ایجاد تأسیسات اقامتی در مناطق ییلاقی و سرد کوهستانی به خصوص در دامنه های رو به آفتاب الزامی است، زیرا استفاده از انرژی پایان ناپذیرخورشید می تواند بخشی از گرمای مورد نیاز این اقامتگاهها را در فصل سرد سال تأمین کرده و مشکلات ناشی از کمبود سوخت در این مناطق را جبران کند.

با تمرکز بادهای محلی و مسلح به ماسه و همراهی سیلابهای موقتی و پر حجم و مقاومت ناچیز به دلیل جنس کانی ها در بخش پایه که از رسوبات نرم و ریزدانه تشکیل شده اند ، به مرور زمان سائیدگی پایه نسبت به راس افزایش می یابد.

نمونه ای از این اشکال فرسایش کاوشی را در ارتفاعات صدخرو به سمت مناطق بکر گل گیوه و در مسیر رودخانه آبجوش می توان مشاهده کرد.

نمونه ای از اشکال کاوشی در ارتفاعات صدخرو

جریانات موقتی آب به همراهی باد در طی سالیان متوالی مواد رسوبی نرم در زیر سنگ‌ مقاوم فوقانی را تخریب نموده و با خود حمل کرده و در نتیجه پدیده زیبا و دیدنی قارچ مانندی را بوجود آورده است.

بدون شک معرفی و بازدید از این عوارض ژئومورفولوژیکی می تواند قابلیت های اکوتوریستی سبزوار بزرگ را به نمایش بگذارد.

در سطح سبزوار بزرگ برخی از ارتفاعات مورد توجه هیئت های مختلف کوهنوردی و علاقه مندان به فعالیتهای کوه پیمایی می باشد. که به منظور امکان سنجی ویژگیهای اکوتوریستی یا همان طبیعت گردی به بررسی و معرفی هر یک از آنها می پردازیم. و دو قابلیت مهم صخره نوردی و دامنه نوردی را در آنها مورد بررسی قرار خواهیم داد.

1- کوه گر به ارتفاع 2924 متر، بلندترین ارتفاع در سطح شهرستان می باشد. این کوه در دهستان مزینان شهرستان داورزن سبزوار و در شمال شرقی روستای آبرود قرار دارد .

برف نوردی در ارتفاعان کوه گر

در دامنه های شمالی و پشت به آفتاب این کوهستان امکان انجام ورزشهای زمستانی از جمله اسکی و برف نوردی وجود دارد .

زاویه تابش مایل خورشیددر فصل زمستان و خلق مناظر بدیع در کوهستان

کوه گر مورد توجه هیئت های مختلف کوهنوردی در سطح کشور می باشد و هر سال چندین هیئت کوهنوردی جهت صعود به این کوه عازم روستای آبرود می شوند .

مسیر دسترسی به این کوه از طریق روستای آبرود و بیزه در دهستان مزینان و از طریق یک جاده خاکی به فاصله 15 کیلومتر از جاده اصلی امکان پذیر است . وجود چشمه های متعدد وآبشار های زیبا در مسیر قله قابلیتهای طبیعی مناسبی را برای توسعه فعالیتهای اکوتوریستی در آن فراهم ساخته است.

بر روی دامنه های شمالی کوه گر به دلیل وضعیت خاص توپوگرافی و جهت قرارگیری تا اواسط خرداد ماه برف مشاهده می شود که قابلیتهای مورد نیاز در اکوتوریسم زمستانی مانند اسکی را فراهم می سازد . محصول فلفل در روستاهای بیزه وآبرود، مناظر زیبا و رنگارنکی از نحوه فرآوری محصول بر دامنه سنگلاخی کوهپایه های اطراف بوجود می آید که از این چشم انداز می توان در جذب گردشگر و همچنین ایجاد یک بازار عرضه مستقیم محصول فلفل قرمز استفاده کرد.

2- کوه نظرگاه 2858 متر ارتفاع دارد که در نزد مردم سبزوار به کوه شملق معروف است و زائران زیادی(12000زائردر سال) برای زیارت امامزاده سلطان سید قریش به این کوه عزیمت می کنند.

کوهنوردی به سمت امامزاده سلطان سید قریش در فصل زمستان

ارتفاعات نظرگاه

چشم انداز زمستانی امامزاده سلطان سید قریش

معروف ترین راه دسترسی به امامزاده سلطان سید قریش از طریق روستای ساروق معروف به راه خاکستری از کنار کوه یاغی میگذرد .

کوه یاغی در شمال روستای ساروق

نمای تابستانی امامزاده سلطان سید قریش ( شملق)

کوهنوردی زیارتی - تفریحی در نظرگاه (شملق)

بارگاه امامزاده سلطان سید قریش در ارتفاع ۲۵۰۹ متری نظرگاه

در مسیر کوهستانی به طرف شملق و قله نظرگاه به آبشارها متعددی بر می خوریم که حاصل ذوب تدریجی برف این ارتفاعات می باشد و دریاچه طبیعی قلبه علی به صورت یک کاسه سنگی پرآب در مسیر کوهستانی شملق، آبریزگاه یکی از همین آبشارها است.

در فصل تابستان به طور متوسط روزانه 100 گردشگر و زائر به این منطقه عزیمت کرده و در مسیر حرکت به سمت کوه نظرگاه با دیواره ها و عوارض متنوع ژئومورفولوژیکی روبرو می شوند،

در ضلع شرقی کوه یاغی دیواره هایی به ارتفاع 30 متر و طول150 متر قرار دارد که به دلیل مقاومت سنگهای تشکیل دهنده آن و بالا بودن ضریب سختی برای عملیات صخره نوردی مناسب بوده و مورد توجه صخره نوردان و هیئت های مختلف کوهنوردی است .

3- کوه شاهزاده ابوالقاسم به ارتفاع2812 متردر رشته کوه میش قرار دارد.

این کوه سرچشمه رودهای متعددی است که به صورت چشمه سارهایی از منافذ و شکستگیهای عمیق کوه خارج شده و کیفیت مناسبی دارند.

به دلیل وجود زیارتگاه شاهزاده ابوالقاسم گوهنوردی با اهداف زیارتی به این ارتفاعات با استقبال چشمگیری همراه شده است.

نمایی از مزار شاهزاده ابولقاسم در ارتفاعات کوه میش سبزوار

در این کوهستان دیواره هایی وجود دارد که تاکنون مسیر برخی از آنها جهت فعالیتهای صخره نوردی باز گشایی شده و در حال حاضردیواره سرتخت ششتمد از سوی تربیت بدنی شهرستان سبزوار جهت تمرینات صخره نوردی ابزارگذاری و میخ کوبی شده است .

4- کوه لور به ارتفاع 2235 متر در شمال روستای کلاته سادات واقع شده است. وجود غار زیبایی در ضلع شرقی آن موجب شده تا مورد توجه علاقه مندان به غار نوردی نیز قرار گیرد به طوری که هرساله صعود سراسری به این کوه توسط هیئت های مختلف کوهنوردی انجام می پذیرد.

صخره نوردی در کوه لور

5- کوه قوچ وار در منتهی الیه شمال شرقی شهرستان سبزوار در فاصله 110 کیلومتری و به ارتفاع 2084 متر در غرب روستای نشیب و ازتوابع دهستان دره یام شهرستان خوشاب قرار دارد.

یکی از دره های سرسبز منتهی به رودخانه نشیب درکوه قوچ خوار

این کوه سرچشمه رودخانه های داراب، نشیب و سرولایت است. دره سرسبز و ییلاقی یام حاصل ذوب برف از این کوهستان زیبا و مرتفع است.

6- کوه قلعه دختر به ارتفاع 1950 متر در دهستان همایی در70 کیلومتری شهر سبزوار و در 10 کیلومتری جنوب روستای محمدآباد و آریان همچون نگینی از دل دشت سر برآورده است.

دورنمایی از کوه قلعه دختر در جنوب روستای آریان

این کوه دارای صخره های مرتفع با شیب منفی می باشد که برای صخره نوردی از نوع تخصصی بسیار مناسب است.

کوه قلعه دختر در جنوب روستای محمد آباد

به دلیل فاصله زیاد این کوه از مرکز شهرستان و خاکی بودن مسیر دسترسی کمتر مورد بازدید هیئت های مختلف کوهنوردی قرار گرفته است.

7- کوه پروند به ارتفاع 1455متر در جنوب غربی روستای پروند در دهستان فروغن واقع شده و با مرکز شهرستان 75 کیلومتر فاصله دارد.

ابتدای مجرای افقی غار پروند

غار آهکی پروند با عمق نامعلومی درضلع شرقی این کوه و در مجاورت درخت ارس 400 ساله ای قرارگرفته است.

ارس تنومند مجاور غار پروند

در دامنه های این کوه آهکی آبخانه های انحلالی در هنگام بارندگی پرآب شده و به صورت طبیعی ذخیره گاه آبی مناسبی را برای وحوش منطقه فراهم می سازد.

ذخیره طبیعی آب باران در یکی از آبخانه های آهکی

به دلیل قرار گرفتن این کوه در منطقه شکار ممنوع پروند از اهمیت اکوتوریستی بالایی برخوردار می باشد.

8- کوه کمرخونی : با ارتفاع 1420 متر دردهستان پایین جوین و درغرب روستای جاورتن قرار دارد.

یکی از غارهای جاورتن با دیواره های جلبکی

این منطقه با وجود مجموعه غارهای زیبای آهکی و درخت ارس 500 ساله از قابلیت های بالای اکوتوریستی برخوردار است و با توجه به فاصله نزدیک به شهر جغتای (25 کیلومتر) می تواند به یک قطب اکوتوریستی فعال در منطقه تبدیل شود.

درخت ارس 500 ساله

9- کوه پیر در غرب روستای فوجی و شمال روستای زعفرانیه به ارتفاع ۱۴۵۰ مترو واقع شده و به دلیل مجاورت با آبشار و غار نورآباد از اهمیت ویژه ای در بخش گردشگری برخوردار است.

دور نمایی از کوه پیر

کوه پیر در مجاورت غار و آبشار نور آباد

آبشار زیبای نور اباد در مجاورت کوه پیر

غار نور اباد

درصورت رفع تنگناهای امنیتی و ارتباطی موجود در این مسیر با توجه به فاصله 15 کیلومتری این مجموعه با روستای زعفرانیه که در کنار جاده اصلی و پرتردد تهران- مشهد قرار دارد از قابلیتهای لازم برای تبدیل شدن به یک منطقه اکوتوریستی برخوردار است .

الف) بررسی قابلیت های صخره نوردی

صخره نوردی یکی از جذاب ترین و هیجان انگیزترین فعالیتها در هوای آزاد می باشد. صخره نوردی به همراه کوهنوردی در شرایط یخ و برف را اکوتوریسم ماجراجویانه می نامند. از آنجایی که عملیات صخره نوردی اختصاص به طبیعت بکر خارج از سکونتگاههای انسانی دارد، موجب می شود تا برای فراهم ساختن تسهیلات مورد نیاز در محیط طبیعی تغییراتی ایجاد کنند که متاسفانه فرسودگی مناطق بکر را به همراه دارد.

نمونه ای از مناطق بکر و دست نخورده کوهستانی در منطقه گل گیوه

با توجه به تنوع کانیهای تشکیل دهنده ارتفاعات در شهرستان بزرگ سبزوار تمامی آنها از ضریب اطمینان کافی به منظور انجام کارهای فنی و عملیات میخ کوبی به منظورصخره نوردی برخوردار نمی باشند. ولی به صورت پراکنده و متفرق در پاره ای از نواحی صخره هایی با درجه سختی متوسط تا بالا شناسایی، میخ کوبی و ابزارگذاری شده که در حال حاضر کوهنوردان شهرستان سبزوار جهت فراگیری و آموزش به منظور آمادگی بدنی از آنها استفاده می کنند. تربیت بدنی سبزوار در نظردارد تا در سایر دیواره ها یی که از قابلیتهای کافی برای عملیات صخره نوردی برخوردارند، مسیرهای جدیدی را جهت صعود، میخ کوبی و باز گشایی نماید.

در اینجا به معرفی عمده ترین دیواره های شهرستان سبزوار که از قابلیتهای لازم برای عملیات صخره نوردی برخوردارند می پردازیم.

1- دیواره سید علی در شمال سنگ سفید به ارتفاع 25 متر که عملیات میخ کوبی بر روی آن انجام شده و در حال حاضر مورد استفاده صخره نوردان قرار می گیرد.

صخره نوردی بر دیواره سیدعلی

2- دیواره ارتفاعات روستای سلیمانیه که در دامنه جنوبی کوه سفید واقع شده است. این دیواره ابزارگذاری شده و گیره های مخصوص برای استفاده صخره نوردان علاقه مند برروی آن نصب می باشد.

3- دیواره سر تخت ششتمد به ارتفاع 50 متر که در برنامه های آموزشی دروس تربیت بدنی مراکز تربیت معلم شهرستان برروی آن تمرینات جسمانی انجام می گیرد.

4- دیواره آبشار شملق با ارتفاع 70 متر که توسط صخره نوردان حرفه ای استان عملیات صعود بر روی آن انجام شده و تربیت بدنی در نظر دارد مسیرسهل الوصول تری را جهت صعود بازگشایی کند.

5- دیواره های اطراف آتشکده آذربرزین مهر که در بعضی نقاط به 60 تا 70 متر می رسد و دارای سنگهای آهکی بدون حفره می باشد که از نظر استحکام درجه سختی بالایی دارد و می توان با اطمینان عملیات میخ کوبی را بر روی آنها انجام داد.

آتشکده آذربرزین مهر ریوند

آتشکده آذربرزین مهر که قدمت آن به دوره ساسانیان می رسد از طریق روستای فشتنق قابل دسترسی می باشد. این اثر فرهنگی تاریخی بی نظیر در کنار قابلیتهای طبیعی متعدد از جمله آبشارها، دیواره ها، چشمه های آب معدنی، درختان پراکنده ارس و زالک وحشی و پوشش گیاهی ریواس و آویشن مجموعه کاملی را بوجود آورده که در صورت ایجاد جاده مناسب و آسفالته می تواند نقش قابل توجهی در توسعه اکوتوریسم و جذب گردشگر داشته باشد.

نمای در حال تخریب آتشکده

6- دامنه های شرقی کوه سفید مهر و کوه لور و همچنین در اطراف زوپلنگها در پشت آبشار بفره، صخره های مرتفعی وجود دارد که به دلیل صعب العبور بودن تا کنون عملیات میخ کوبی و آماده سازی بر روی آنها انجام نشده و تاکنون دو کوهنورد جان خود را در این منطقه از دست داده اند.

صخره های صعب العبور و غیر قابل صعود

7- در دامنه های غربی کوه گر در اطراف آبرود و بیزه و نهالدان دیواره هایی به ارتفاع 60 تا 80 متر وجود دارد که از نظر فنی دارای استحکام بالایی می باشد ولی به دلیل فاصله زیاداز سبزوار، روی آنها هیچ کار فنی صورت نگرفته است.

8- دیواره های اطراف دره کلاه نمدیها درکوه پروند (اطراف چاه متولی) که جنس سنگهای آن آهکی حفره دار است و به دلیل وجود همین حفره ها و سختی بالای آنها برای عملیات صخره نوردی و تمرینات جسمانی بسیار مناسب بوده و در صعودهای طبیعی می توانند به خوبی مورد استفاده قرار گیرند.

9- دیواره های موجود درکوه قلعه دختر که به دلیل دارا بودن شیب منفی برای عملیات صخره نوردی از نوع حرفه ای آن بسیار مناسب است این دیواره ها در صورت تجهیز می توانند منطقه را به یک قطب صخره نوردی فعال در سطح استان تبدیل کنند.

کوه قلعه دختر از نمای نزدیک

10- دیواره های ضلع شرقی کوه یاغی با ارتفاع 30 متر و طول 150 متر در شمال روستای ساروق و ابتدای مسیر راه خاکستری قرار گرفته و بازگشایی کامل آن نیاز به نصب تجهیزات بیشتری دارد.

ب) بررسی قابلیت های دامنه نوردی

دامنه نوردی در مفهوم عام کلمه و بر اساس تعریف مرکز اطلاعات سیاحتی آمریکا، معادل طبیعت گردی گرفته شده و شامل دیدار از چشم اندازها و آثار طبیعی، دیدار از حیات وحش، آموزش و پژوهش در طبیعت و سفرهایی است که به منظور تفرج درطبیعت و استفاده از آن برای تغییرحال و هوای روزمره انجام می شود .

شاید بتوان کوه گردی رامعادل دامنه نوردی در نظر گرفت که کاربران در طی آن علاوه برجنبه های ورزشی از هوای پاک و سالم و چشم اندازهای کوهستانی بهره مندمی شوند .

دامنه نوردی در هوای پاک کوهستان

در کوهستانهای بخش شمالی(رشته کوه جغتای) و بخش جنوبی(کوه میش) و در کوههای پراکنده ای که دارای شیب مناسبی می باشد (کمتر از 60 درصد) شرایط دامنه نوردی برای گروههای مختلف سنی فراهم شده و مناسب ترین راههای دسترسی از میان دره های زیبای مشجر و ییلاقی می گذرد که انگیزه بیشتری را برای فعالیتهای اکوتوریستی فراهم می کند.