اکوتوریسم سبزوار بزرگ
بررسی وتحلیل علمی رودها در سبزوار بزرگ
حوضه سبزوار بزرگ به طور کلی آب وهوایی خشک و کویری با تابستانهای گرم وخشک و زمستانهای سرد دارد و بارندگی متوسط سالانه آن حدود 187 میلیمتر است.
قدیمی ترین سازندهای آن مربوط به دوران دوم بوده که در ارتفاعات شمالی شامل : سنگهای اولترابازیک، کنگلومرای پالئوژن و رسوبات تبخیری از جمله گچ و نمک را تشکیل می دهد.
به منظور سهولت در مطالعه این حوضه وسیع آن را در چهار بخش زیر مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.
۱- حوضه آبریز دشت سبزوار
رودخانه های فصلی در حوضه آبریز دشت سبزوار تا اندازه زیادی تابع جنس و سن سنگها و شیب تشکیلات زمین شناسی می باشد و به علت عرض کم ارتفاعاتی که از آنها سرچشمه می گیرند در درون دره های کم عمقی جریان دارند که سختی سنگهای بستر در همه جا باعث گردیده که شکل دره ها کم و بیش به صورت تشتکی باشد.
ظهور آب در برخی از قسمتها به صورت تراوش می باشد که باعث پدیدار شدن نوار سبزی از پوشش گیاهی گردیده است (کلاته عربی، 1382: 82 ).
کال شور سبزوار
رودخانه کال شور سبزوار مهمترین جریان رودخانه ای حوضه آبریز مرکزی یا همان دشت کویر است که از ارتفاعات یال پلنگ فریمان در منتهی الیه شرقی حوضه سرچشمه می گیرد.
این رود از شرق به سمت غرب به طول۲۳۵ کیلومتر جریان یافته و در نهایت در منتهی الیه جنوب غربی به کویر مزینان ختم می شود.
در فصول پر باران و در نتیجه طغیان با سرریز شدن چاله مزینان آب مازاد از طریق رود ابریشم به چاله های شرقی دشت کویر از جمله خارتوران وارد می شود.
حوضه آبریز کال شور سبزوار با مساحت ۱۴۷۰۴ کیلومتر مربع یکی از زیر حوضه های کویر مرکزی ایران محسوب می شود که متعلق به دشت کویر یا کویر نمک می باشد .
طول رودخانه کال شور سبزوار ۲۳۵ کیلومتر می باشد که از روستای حسین اباد جنگل به طور رسمی وارد محدوده سبزوار می شود.
در مسیر کال شور هر کجا عمق سنگ بستر کاهش می یابد آب قابل توجهی در بستر ظاهر می گردد از جمله در جنوب روستای زعفرانیه در 32 کیلومتری شهر که زمینه پرورش آبزیان را فراهم می سازد و به دنبال آن شرایط حضور گونه های مختلفی از پرندگان مهاجر را که از این آبزیان تغذیه می کند موجب شده است.
در مناطق پائين دست رودخانه كال شور ولكانيك هاي متعددي وجود دارند كه به نظر مي رسد در بردارنده سنگ هاي آندزيتي باشند.
در بخش بالاي رودخانه كال شور سري كنگلومرا حاوي قطعات افيوليتي با گسترش بالایی ديده مي شود.( دکتر زنگنه اسدی ۱۳۸۱)
ملاحظه آبزیان بویژه ماهیان آب شور در بستر زهکش رودخانه کال شور در فصل کم آبی علی رقم بالا بودن EC آب، مؤید استعداد و توانمندی محیط آب رودخانه در امر پرورش آبزیان است (محمد رضا اصغری مقدم، 1375).
۲- حوضه آبریز دشت داورزن
این حوضه آبریز بین مدارهای '26 ˚35 تا '12 ˚36 شمالی و نصف النهارهای'10˚56 تا '7 ˚57 شرقی واقع شده است. بلندترین نقطه آن کوه گر به ارتفاع گر به ارتفاع 2924 متر و پایین ترین نقطه آن با 790 متر ارتفاع در کویر مزینان قرار دارد.
این حوضه به دلیل نزدیکی به کویر مزینان گرم و خشک بوده و متوسط بارش آن 155 میلیمتر است.
قدیمی ترین سازندهای منطقه مربوط به دوران اول بوده که از سازندهای آهکی و دولومیتی تشکیل شده و در ناز کوه رخنمون دارد.
سازند های دوران دوم زمین شناسی شامل آهکهای کرم رنگ ژوراسیک و آهکهای کرتاسه در جنوب دشت داورزن به همراه آمیزه های رنگین در ارتفاعات شمالی دیده می شود.
سازندهای دوران سوم هم از کنگلومرا، ماسه سنگ، آندزیت و رسوبات تبخیری میوسن تشکیل شده است که در ارتفاعات شمالی و غربی منطقه دیده می شود.
نهشته های دوران چهارم نیز شامل رسوبات آبرفتی در تراسها، مخروط افکنه ها و ماسه بادی در رسوبات کویری است که ارتفاعات پست مناطق فوق را می پوشاند.
عمق آبرفت های دشت داورزن از شرق به غرب کاهش می یابد.
رودهای داورزن، صدخرو، مهر ، ریوند، کلاته سادات وبفره مهمترین جریانات رودخانه ای در این حوضه می باشند که علاوه بر این سه جریان می توان به مسیل کال شور خارتوران اشاره کرد که در نهایت از جنوب غربی حوضه خارج می شود.
با توجه به نزدیکی این حوضه به کویر و متوسط بارش اندک درسطح حوضه به جز رودخانه داورزن که دارای جریان دبی پایه بوده و سرچشمه های متعددی در ارتفاعات گر، دروازه و سریال دارد.
بقیه مسیلها به علت کمی بارندگی و حجم کم سیلابها پس از خروج برروی دشتها پخش شده وکمتر به رودخانه کال شور وارد می شوند و آب آنها از کیفیت مناسبی برخوردار نمی باشد (ولایتی، توسلی،1370).
۳- حوضه آبریز قلعه میدان
این حوضه بین مدارهای'30 ْ35 تا '52 ْ35 شمالی و نصف النهارهای'31 ْ57 تا '41 ْ57 شرقی واقع شده است. از شمال به واحد سبزوار، از شرق به واحد رخ، از جنوب به حوضه آبریز درونه و از غرب به دشت داورزن (یکی از زیر حوضه های کال شور سبزوار ) محدود می گردد. مساحت این حوضه 2083 کیلومتر مربع است که 22% آن به واحد توپوگرافی دشت قلعه میدان اختصاص دارد.
کال سنگرد با طول 20 کیلومتر مهمترین رودخانه این حوضه می باشد که از به هم پیوستن رودهای بیروت، قلعه میدان و البلاغ تشکیل شده است.
شیب متوسط آن 7/1 درصد و مسیر کلی آن شمال شرقی است و از دامنه شمالی کوه نمک و کوه گودال در 35 کیلومتری شمال شامکان سرچشمه می گیرد (جعفری، 1379: 64).
جریانهای رودخانه ای این حوضه برابر با 67 میلیون متر مکعب است که قسمت اعظم آن از دشت خارج شده و به دشت سبزوار و نهایتا به کال شور می ریزد که با احداث سد سنگرد برروی رودخانه در محل نقطه خروجی از هدر رفت رواناب آن جلوگیری می شود.
جریان خروجی از طریق جریانهای زیرزمینی باتوجه به محصور بودن واحد دشت قلعه میدان بین ارتفاعات، تنها از محل کوچکی در مجرا و مسیر آبراهه ها صورت می گیرد و در حدود یک میلیون متر مکعب به سمت سبزوار برآورد شده است (زنگنه اسدی،1381: 146).
علاوه بر رود سنگرد و شاخه های فرعی آن می توان به رود شامکان نیز اشاره کرد.
این رود به طول 18 کیلومتر و شیب متوسط 8/0 درصد از به هم پیوستن کال های سنگرد، گرگاب و عطائیه در 9 کیلومتری جنوب روستای شامکان تشکیل شده و پس از سیراب ساختن روستاهای علی آباد ترکن و شامکان به کال شور سبزوار می ریزد.
قرار گرفتن اراضی و سنگهای تبخیری نئوژن در مسیر آنها باعث شده که آب رودهای مذکور از کیفیت مناسبی برخوردار نباشد.
به علت حجم کم سیلابها و شیب کم بستر و فاصله زیاد به ندرت به کال شور می رسد.
عمده ترین مسیلهای این حوضه عبارتند از: کال البلاغ، کال خاک خون، کال خرگوش و کال خضرآباد که با توجه به میزان و کیفیت آبهای سطحی در این حوضه به جز رودخانه سنگرد که عملیات احداث سد آن به پایان رسیده است بقیه رودها و مسیلها از اهمیت چندانی برخوردار نمی باشند.
4- حوضه آبریز دشت جوین - سلطان آباد
این حوضه بین مدارهای '17 ْ36 تا '55 ْ36 شمالی ونصف النهارهای'20 ْ 56 تا '36 ْ58 شرقی قرار دارد. رودخانه کال شور جوین با طول بیش از 200 کیلومتر از شرق به غرب جریان داشته و کل حوضه را زهکشی می کند.
اقلیم این حوضه نیمه استپی با زمستانهای سرد و تابستانهای گرم و خشک است.
متوسط بارش آن 300 میلیمتر می باشد. این حوضه توسط ارتفاعات جغتای از حوضه آبریز سبزوار و داورزن جدا می شود.
وسعت کل حوضه 6120 کیلومتر مربع است که بلندترین نقطه آن 2858 متر در کوه نظرگاه می باشد.
به دلیل مرتفع بودن این حوضه نسبت به حوضه های مجاور و به تبع آن بیشتر بودن نزولات جوی، جریانهای سطحی بیشتری دراین حوضه وجود دارد که در نهایت همه آنها به مهمترین رودخانه این دشت یعنی کال شور جوین سرازیر می شوند.
رودهای مهم این حوضه که در نهایت به کال شور جوین می ریزند عبارتند از: اندوغان، شهرستانک، کمایستان و رودخانه نشیب که در منتهی الیه شمال شرقی حوضه واقع شده و از آبدهی مناسبی برخوردار است.
رودخانه جوین
از شاخه های مهم رودخانه جاجرم می باشد. از دامنه های كوه ماهرخ واقع در 80 كیلومتری شمال باختری نیشابور سرچشمه می گیرد.
شاخه های ابتدایی این رودخانه بنامهای كال ینگجه و سرولایت، روستاهای سرولایت، میرآباد پیرشهباز، خایسك و ینگجه را مشروب نموده و به یكدیگر اتصال می نمایند.
در ابتدای تلاقی این رودخانه را كال مشگان هم می گویند. رودخانه جوین پس از تلاقی شاخه های اولیه آن وارد دشت باریك و بلند جوین می شود. در جهت باختر جریان می یابد.
از بین ارتفاعات اسفراین در شمال و رشته كوه های جغتای در جنوب می گذرد. شاخه های متعددی را از دو سوی مسیر دریافت می نماید. از دهكده امیرآباد گذشته و وارد رودخانه جاجرم می شود.
طول رودخانه مزبور 250 كیلومتر بوده و مساحت حوزه ی آبریز آن بالغ بر 9000 كیلومتر مربع می باشد.
این رودخانه بهارآبه بوده و بعلت شوری و تلخی، هیچگونه استفاده زراعی از آن بعمل نمی آید، لیكن شاخه های سرچشمه ای آن دارای آب دایم می باشند.
آب آنها شیرین و به مصرف زراعی و روستاهای اطراف مسیر می رسد. پس از طی دشت جوین شور و غیر قابل استفاده می گردد.
در بستر میان دشتی، رودخانه جوین حالت زهكشی این دشت را داشته و فاقد شبكه شاخه بندی متراكمی است.
معرفی رودهای مهم با قابلیتهای اکوتوریستی
با توجه به این موضوع که عامل اصلی در شکل گیری دره های ییلاقی و اکوتوریستی رودخانه های جاری در آن می باشد، درجدول 3-10 خصوصیات، ظرفیت و فضای قابل اسکان در حواشی رودخانه های مشجر را با یکدیگر مقایسه نموده و سپس به معرفی آنها می پردازیم.
مقایسه خصوصیات، ظرفیت و فضای قابل اسکان درحواشی رودخانه های مشجر
|
ردیف |
نام رودخانه |
طول رودخانه |
مدت زمان آبدهی |
بخش مشجر و قابل بهره برداری |
فضای قابل اسکان گردشگر (متر مربع) |
ظرفیت پذیرش گردشگر در یک روز (نفر) |
|
۱ |
دلبر |
35 کیلومتر |
10 ماه |
12 کیلومتر |
135000 |
9000 |
|
۲ |
بفره |
33 کیلومتر |
تمام سال |
5 کیلومتر |
60000 |
4000 |
|
۳ |
بید |
12 کیلومتر |
10 ماه |
6 کبلومتر |
75000 |
5000 |
|
۴ |
ششتمد |
35 کیلومتر |
10 ماه |
7 کیلومتر |
120000 |
8000 |
|
۵ |
کمایستان |
28 کیلومتر |
10 ماه |
6 کیلومتر |
60000 |
4000 |
|
۶ |
نشیب |
۱۰ کیلومتر |
تمام سال |
8 کیلومتر |
145000 |
9500 |
۱- رودخانه بفره
حوضه ابریز رودخانه بفره در منطقه ای به نام اولنگ بفره در دامنه های جنوبی رشته کوه جغتای تشکیل شده و سرچشمه های متعددی را از دامنه های شرقی کوه لور معروف به زوپلنگ ها و دامنه های غربی کوه نظرگاه دریافت می دارد.
مسیر پر پیچ و خم بفره از میان دره های کوهستانی و تشگیل ابشارهای متعدد
از نظر موقعیت نسبی با توجه به تقسیمات جدید کشوری در محدوده دهستان باشتین شهرستان داورزن قرار می گیرد.
بخشی از مسیر دره ای آبشار بفره
نهر بفره به طول 33 کیلومتر و شیب متوسط 4/4 درصد با خروج از دره های کوهستانی و سرسبز بفره از غرب روستای کایف و مزرعه باغشت عبور کرده و اراضی کشاورزی این مناطق را سیراب می سازد و در نهایت جریانات آبی این رودخانه در روستاهای کوشکباغ - طزر و سویز به اتمام می رسد.
فرود کوهنوردان سبزواری در بخشی از آبشار بفره
بر طبق گزارشات کامل و مدون این بازدید ها که در اداره تربیت بدنی آموزشگاههای شهرستان سبزوار نیز موجود می باشد تعداد این آبشارها بین30 تا 33 مورد در نوسان بوده که بسته به میزان بارندگی و تر سالی ها تعداد تشکیل آنها نیز متغیر می شود .
ادامه صعود از آبشار بفره
بر طبق گزارشات موجود کم ارتفاع ترین آبشار 4 متر و بلندترین آن بیش از ۸۰ متر متر ارتفاع دارد.
دو نفر از کوهنوردان سبزواری در کنار بخشی از آشارهای بفره به نام آبشار قطره ای
عبور از 25 آبشار منطقه بدون تجهیزات کامل صخره نوردی و کوه نوردی امکان پذیر نمی باشد و تنها در صورت داشتن مهارت کافی در سنگ نوردی می توان از بالادست این آبشارها عبور کرد.
کوهنوردان سبزواری در حال رول کوبی در بخشی از دیواره آبشار بفره
پیمایش و رول کوبی کامل این آبشارها در خرداد ماه 1391 و در دو مرحله با همت کوهنوردان سبزواری در غالب 12 نفر از کوهنوردان شهرستان های سبزوار ، مشهد، گرگان، شیراز و نیشابور صورت گرفت.
سرپرستی این گروه 12 نفره را آقای بهزاد شکیبایی از سبزوار عهده دار بودند. راهنمای مسیر آقای محسن فیروز فر ، مسئول فنی آقای مهدی صادقی ، نقشه بردار مسیر آقای یونس شریعتمداری و سارا عدالتیان و مسئولیت پشتیبانی نیز بر عهده آقای مسعود مهدیان بود.
۲- رودخانه دلبر
رود دلبر به طول 35 کیلومتر و شیب متوسط 3/2 درصد از دامنه های غربی کوه میمستان و دامنه های شرقی کوه النگ بید سرچشمه می گیرد. سپس در مسیر جنوب غربی جریان یافته و دره زیبا و مشجر دلبر را بوجود می آورد.
دسترسی از طریق جاده اصلی سبزوار به شاهرود و سبزوار به اسفراین به همراه فضای سبز و ییلاقی در اطراف دره رودخانه زمینه ساز اجرای طرح گردشگری رودخانه دلبر شده است.
3- رودخانه ششتمد
این رودخانه به طول 35 کیلومترو شیب متوسط 4/3 درصد با دبی پایه 20 لیتر در ثانیه از کوه 2010 متری بنوو در دامنه شمال شرقی کوه شاهزاده ابوالقاسم سرچشمه می گیرد.
از طریق سه جریان زیرزمینی به صورت چشمه های تراوشی به نامهای سرروی ، میان روی و چشمه قربانو تغذیه می شود.
با احداث یک سد خاکی بر روی این رودخانه ذخیره سازی آب تا اواسط تیرماه امکان پذیرشده است.
به دلیل موقعیت مناسب رودخانه ششتمد برای فعالیتهای اکوتوریستی طرح گردشگری سامان پارت در اطراف آن در حال اجراست (علی آبادی،1383).
4- رودخانه کمایستان
این رودخانه به طول 28 کیلومتر، از ارتفاعات جنوبی کوه سفید مهر در رشته جغتای سرچشمه می گیرد.
آب این رودخانه از کیفیت مناسبی برخوردار بوده و همین امر موجب بهره برداری تفریحی گسترده اهالی منطقه از آن شده است.
توسط وزارت نیرو برروی آن یک سد بتنی از نوع مخزنی احداث شده که بر قابلیتهای اکوتوریستی آن افزوده است و هم اکنون از سوی شهرداری جغتای طرح گردشگری در اطراف این رودخانه به اجرا در آمده است.
5- رودخانه نشیب یا سرولایت Sarvalayat))
بخشی از رودخانه نشیب در گذر از روستای کاهان
رودخانه سرولایت یا نشیب (Sarvalayat) از قسمت بالای دره ی وان، در ۱۰۵كیلومتری شمال غربی نیشابور سرچشمه می گیرد.
ضمن عبور از دره ی وان، روستای استخر را سیراب می كند. سپس از كنار روستا های بهار بالا، دربند و نشیب می گذرد .
این رودخانه به طول ۱۲کیلومتر، دره زیبا و مشجر داراب و نشیب را پدید آورده است که در ادامه به دره مشجر وییلاقی یام منتهی می شود.
گستردگی عرض دره این رودخانه (2 کیلومتر) و آبدهی آن در طول سال بر قابلیتهای طبیعی آن افزوده و ظرفیت پذیرش گردشگر را به ۹۵۰۰ نفر در روز افزایش داده است.
این رود زیبا قبل از رسیدن به روستای داراب با دو ریزابه ی باختری كوچك كه در دامنه های شمالی و جنوبی كوه قوچ خوار جریان دارند، مخلوط می شود و پس از سیراب ساختن روستای داراب به روستاهای كاهان،بسك، سیمان و عباس آباد می رسد.
در جنوب روستای اخیر با دو ریزآبه ی خاوری كه از كوه ماهرخ سرچشمه گرفته اند در هم می آمیزد و بسوی روستای دیوانگاه و یام و گل گنبد روان می شود و در 2 كیلومتری جنوب غربی روستای اخیر به كال شور جوین می ریزد.
لطفا از بخش های متنوع و جذاب زیر هم دیدن فرمایید:
آشنایی با پناهگاه حیات وحش شیر احمد
راهکار های اجرایی شدن صنعت اکوتوریسم در سبزوار بزرگ
نگاهی به طرح های گردشگری در سبزوار بزرگ
نقش کوهستان در توسعه ی طبیعت گردی سبزوار بزرگ
گسل های مهم و فعال در سبزوار بزرگ
معرفی غارهای طبیعی در سبزوار بزرگ
پوشش گیاهی و نقش آن در اکوتوریسم سبزوار بزرگ
رودها و آبشارهای مهم با قابلیت گردشگری
ژئومورفولوژی و نقش آن در توسعه اکوتوریسم سبزوار بزرگ
بررسی و تحلیل علمی رودها در سبزوار بزرگ
بررسی پارامترهای آب و هوایی در سبزوار بزرگ
نقش اکوتوریسم روستایی در توسعه اشتغال و درآمد
مجموعه نقشه های موضوعی سبزوار بزرگ
معرفی سدها ی مهم سبزوار بزرگ با قابلیت های گردشگری
اسامی و نقشه روستا های سبزوار بزرگ
معرفی منابع موجود در زمینه اکوتوریسم
لیست هتل ها و مراکز اقامتی در سبزوار بزرگ
لطفا با ثبت نظرات خود ما را در تکمیل هر چه بهتر این وبلاگ
راهنمایی فرمایید.
بدینوسیله آمادگی خود را جهت همراهی و راهنمایی شما علاقه مندان
یه مشاهده و بازدید از جاذبه های دیدنی سبزوار بزرگ اعلام می دارم.
با تشکر: سید یوسف آزاد
کلمات کلیدی مهم: حوضه آبریز کال شور سبزوار, دشت خارتوران داورزن, آبراه ها ی سطحی, جریان های زیر زمینی
